การกำหนดทิศ

         เมื่อเราอยู่กลางแจ้งและมองไปรอบๆ ตัว เราจะเห็นพื้นโลกทอดไกลออกไปจรดขอบฟ้าเป็นรูปครึ่ง
วงกลม เราเรียกเส้นตัดระหว่างพื้นโลกกับขอบฟ้าว่า เส้นขอบฟ้า (Horizon) เส้นขอบฟ้าเป็นเส้นวงกลม
ล้อมรอบตัวในแนวราบ เมื่อสังเกตการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย์ในเวลาเช้า จะเห็นดวงอาทิตย์โผล่ขึ้นมา
จากขอบฟ้าด้านหนึ่ง เรียกว่า ทิศตะวันออก และดวงอาทิตย์ จะเคลื่อนที่ขึ้นสูงที่สุดในเวลาประมาณเที่ยง
วัน จากนั้นดวงอาทิตย์จะเคลื่อนต่ำลงกระทั่งตกลับขอบฟ้าอีกด้านหนึ่งเรียกว่า ทิศตะวันตก การขึ้น – ตก
ของดวงอาทิตย์ เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลกตามแกนเหนือ - ใต้ ดังนั้นการกำหนดทิศทางบน
โลก จึงแบ่งออกเป็น 4 ทิศหลัก คือ ทิศตะวันออก (East) ทิศตะวันตก (West) ทิศเหนือ (North) และทิศ
ใต้ (South)  โดยทิศทั้งสี่มีความสัมพันธ์กันดังนี้

ภาพที่ 1 เมื่อหันหน้าไปทางเหนือ
ด้านหลังของเราจะเป็นทิศใต้
แขนซ้ายจะชี้ไปทางทิศตะวันตก
แขนขวาจะชี้ไปทางทิศตะวันออก
ภาพที่ 2 เมื่อหันหน้าไปทางทิศตะวันตก
ด้านหลังของเราจะเป็นทิศตะวันออก
แขนซ้ายจะชี้ไปทางทิศใต้
แขนขวาจะชี้ไปทางทิศเหนือ

ภาพที่ 3 จุดเหนือศีรษะ

จุดสูงที่สุดบนฟ้าจะอยู่เหนือศีรษะพอดี เรียกว่า
จุดเหนือศีรษะ  (Zenith)

จุดเหนือศีรษะทำมุมกับผู้สังเกตการณ์ และขอบฟ้า
ทุกๆ ด้าน เป็นมุมฉาก (90°) พอดี

 

การบอกตำแหน่งดาว

ภาพที่ 4 มุมอาซิมุท และมุมเงย

          ในการบอกตำแหน่งเทห์วัตถุท้องฟ้าอย่างง่าย ซึ่งเรียกว่า ระบบ "อัลตาซิมุท" (Alt-azimuth) นั้น  เราบอกด้วยค่ามุมสองชนิด คือ มุมอาซิมุท และมุมเงย
                มุมอาซิมุท (Azimuth) เป็นมุมในแนวราบ นับจากทิศเหนือ ในทิศทางตามเข็มนาฬิกา ไปยังทิศตะวันออก ทิศใต้ ทิศตะวันตก และกลับมาทิศเหนืออีกครั้งหนึ่ง มีค่าระหว่าง 0 - 360 องศา
                มุมเงย (Altitude) เป็นมุมในแนวตั้ง นับจากเส้นขอบฟ้าขึ้นไปสู่จุดเหนือศีรษะ มีค่าระหว่าง
0 - 90 องศา

          จากตัวอย่างในภาพที่ 4 แสดงให้เห็นว่า ตำแหน่งของดาว มีค่ามุมอาซิมุธ 250°  และมีค่ามุมเงย 50°